atrehentezar

​ارائه اصل هر واقعه برای مغزهایی که قدرت تفکر دارند بسیاری از جوانب امر را بدون نیاز به هیچ کمک فکری روشن می کند و نیازی به تفسیر آن با گرایش های خاص نیست. باید به جای گفتن صِرف جمله «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَعَلِیٌ مَولاهُ»، صورت کاملی از این ماجرای عظیم سه روزه عرضه شود، تا قدرت فکر به طور طبیعی نتایج آن را به دست آورد  .

اهمیت غدیر

شاید نقطه آغاز کنجکاوی درباره غدیر این باشد که چرا غدیر در بین وقایع اسلام برجستگی پیدا کرده و هم در مباحث اعتقادی و هم در مباحث تاریخی جایگاه ویژه ای یافته است. بیان این مطلب در واقع نشان دادن عیار غدیر در محک تجربه های اعتقادی و تاریخی است.

چقدر توانسته ایم با غدیر باشیم؟

آنچه برای مردم امروز مطرح است خط اتصالی است که بتواند آنان را به چهارده قرن پیش متصل کند و وظایف قلبی و اعتقادی و عملی آنان را درباره غدیر به آنها بشناساند. نسل امروز می پرسد: آیا برای غدیر جایی که در زندگی ما باید پر کند در نظر گرفته ایم؟ آیا می توانیم ادعا کنیم که اگر در بیابان غدیر بودیم سخن حضرت را به خوبی درک می کردیم و کمر همت به عمل کردن بدان می بستیم؟

غدیر یعنی تسلیم

از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: این ولایت که شما در آن از خود ما بر ما مقدم هستید، چیست؟ فرمود: «گوش جان سپردن و اطاعت در همه موارد؛ آنچه دوست بدارید و آنچه شما را خوش نیاید».

هدف از غدیر

از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: مقصود شما در روز غدیر از جمله «مَنْ کُنْتُ مَولاهْ فَعَلِیٌ مَوْلاهُ»؟ چه بود؟ حضرت فرمود: خدا صاحب اختیار من و به من از خودم سزاوارتر است، و در برابر دستور او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان سزاوارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هرکس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش سزاوارترم علی بن ابی طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش سزاوارتر است و در برابر او برایش امری نیست.

همانندی ولایت علی علیه السلام و ولایت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

سلمان در غدیر خم از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پرسید: ولایت علی همانند کدام ولایت است؟ حضرت فرمود: ولایت او همچون ولایت من است. هر که من نسبت به او از خودش بیشتر اختیار دارم، علی هم نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است. دیگری پرسید: منظور از ولایت علی علیه السلام چیست؟ فرمود: هر کس که من پیامبر او بوده ام، علی امیر اوست.

غدیر یعنی امامت

از امام زین العابدین علیه السلام پرسیدند: معنای کلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چیست که فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَولاهْ فَعَلِیٌ مَوْلاهُ»؟ فرمود: «به مردم خبر داد که علی علیه السلام امام بعد از اوست».

ولایت همه خلایق با ماست

در ایامی که حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در زندان بودند، روزی هارون حضرت را احضار کرد و مسائلی سؤال کرد که از جمله آنها ولایت اهل بیت علیه السلام بر مردم بود. حضرت فرمود: ما می گوییم ولایت همه خلایق با ماست … و ما این را از کلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در غدیرخم برداشت کرده ایم که فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَولاهْ فَعَلِیٌ مَوْلاهْ».

قرآن موافق با غدیر، غدیر موافق با قرآن

اهل اهواز خدمت امام هادی علیه السلام نامه ای نوشتند و طی آن سؤالاتی مطرح کردند. حضرت در جواب آنان فرمودند:

صحیح ترین خبری که اثبات آن از طریق قرآن شناخته شده حدیث ثقلین است که نقل آن از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مورد اتفاق است. خداوند در قرآن می فرمایند: «اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّه ُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنَوُا …»، و روایات متفق است که این آیه درباره امیرالمؤمنین علیه السلام است که انگشتر خود را در حال رکوع صدقه داد و خدا از این عمل او قدردانی فرمود و این آیه را درباره اش نازل نمود.

بعد می بینیم که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را از اصحابش جدا کرد و این عبارت را فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهْ فَعَلِیُ مَوْلاهْ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ». از این ارتباط می فهمیم که قرآن بر درستی این اخبار و حقانیت این شواهد گواهی می دهد. لذا امت باید بدان اقرار کنند؛ چرا که با قرآن موافق اند و قرآن نیز با آنها موافق است.

غدیر، معرف حزب اللّه

حسن بن ظریف می گوید: به امام عسکری علیه السلام نامه ای نوشتم و سؤال کردم: معنای قول پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به امیرالمؤمنین علیه السلام چیست که فرمود: «مَن کُنتُ مَوْلاهْ فَهذا عَلیٌ مَوْلاهْ»؟

امام عسکری علیه السلام فرمود: «مقصود حضرت آن بود که او را علامتی قرار دهد که هنگام اختلاف، حزب خداوند با آن شناخته شود».

بیان معنای مولا در خطبه غدیر

اگر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در غدیر بیش از یک ساعت برای تبیین معنای مولا سخنرانی کرده، آیا باز هم برای فهمیدن معنای مولا باید به لغت نامه ها مراجعه کنیم و کلام آن حضرت را کنار بگذاریم؟!

اگر در سراسر خطبه غدیر دقت کنیم خواهیم دید که اکثر مطالب آن تفسیر و توضیحی برای روشن کردن کامل معنای مولا و مصداق آن، و ارزش الهی ولایت اهل بیت علیهم السلام در اجتماع و ارتباط آن با توحید و نبوت و وحی است.

بنابراین در حالی که خود پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مقصود از مولا را روشن کرده، و همه حاضران در غدیر ـ که شاعر بزرگ عرب حَسّان هم در میان آنان بوده ـ معنای صاحب اختیاری را از آن فهمیدند و بر سر همین بیعت کردند، برای فهمیدن منظورِ آن حضرت نیازی به لغت ها و لغت نامه ها و معانی عرفی کلمه نیست؛ چه آنها با تفسیر خودِ حضرت مطابق باشد و چه نباشد.

کلمه مولا و اوضاع حساس

در آن وضعیت حساسِ زمانی و مکانی که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مردم را جمع کرد و آن همه درباره ولایت و مولا توضیح داد، اگر باز هم معنای مورد نظر خدا ورسول برای کسی روشن نشده باشد، کدام لغت نامه خواهد توانست معنای آن را تبیین کند؟ مسلم است که مقصد اصلی از اجتماع و سخنرانی غدیر بیان مسئله ولایت بوده، و این در حالی بیان شده که مردم اجمالاً مطالبی در این باره از خود آن حضرت شنیده بودند. با توجه به این نکات معلوم است که اجتماع عظیم غدیر برای رفع هرگونه ابهام باقی مانده در مسئله ولایت و معنای مولا است.

بنابراین بسیار روشن خواهد بود که در چنان جمعی و در آن اوضاع حساس، درباره مولا مطالبی گفته می شود که نه تنها موضوع را روشن کند، بلکه ابهامات را نیز رفع نماید و احتیاج به کتاب های لغت و امثال آن برای رفع ابهام نیست؛ به طوری که هر عاقلی قضاوت می کند که با آن اجتماع، ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام به طور کامل واضح شده و بعد از آن هیچ نیازی به تبیین مسئله نیست.

ولایت علی علیه السلام

اگر معنای ولایت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روشن است، باید معنای ولایت علی هم روشن باشد. در آغاز خطبه، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم «اولی بنفس بودن» خداوند و بعد خود را مطرح کردند و سپس همان کلمه را درباره امیرالمؤمنین علیه السلام به کار بردند. این در حالی است که معنای ولایت مطلقه آن حضرت بر کسی پوشیده نیست و همان ولایت عینا برای امیرالمؤمنین علیه السلام ثابت می شود.

پرونده غدیر

پرونده غدیر هرگز بسته نمی شود تا روز قیامت که در پیشگاه محمد و علی علیهماالسلام باز شود و همه درباره آن، مورد سؤال قرار گیرند. برگ های این پرونده شامل رویارویی های طرفداران غدیر با مخالفان آن، مناظرات و اتمام حجت های غدیر، اقرارهای دشمنان درباره آن، بحث های علمی غدیر، میراث مکتوب غدیر، شعر و ادبیات غدیر و یادبودهای غدیر است.

تاریخچه هزار و چهارده ساله غدیر

برگ برگ پرونده غدیر شامل واقعه ای است که چهارده قرن پیش در وادی غدیر به وقوع پیوست و تا امروز ادامه پیدا کرد. لذا قبل از هر سخنی باید مراسم سه روزه غدیر شناخته شود تا بدانیم تاریخچه 1400 ساله کدام واقعه تاریخی را ورق می زنیم.

غدیر یعنی معرفتِ کامل به جانشینان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

پس از سه روز مراسم پرشور غدیر پایان یافت، و آن روزها به نام «اَیّامُ الوِلایةَ» در صفحات تاریخ نقش بست. مردم پس از وداع با پیامبرشان و معرفتِ کامل به جانشینان آن حضرت، راهی شهر و دیار خود شدند. خبرِ واقعه غدیر در شهرها منتشر شد و به سرعت پخش گردید و خداوند بدین گونه حجتش را بر همه مردم تمام کرد.

تبلیغ غدیر به دست صاحبان آن

صاحب غدیر امیرالمؤمنین علیه السلام ، برای اتمام حجت و برای آن که نسل های آینده راه خود را بیابند، در اجتماعات مختلف مردم و در مناسبت ها و فرصت های گوناگون، حتی در بحبوحه جنگ های جمل و صفین، مسئله غدیر را مطرح می ساخت و درباره آن از شاهدان عینی اقرار می گرفت. فاطمه زهرا علیهاالسلام در عمر کم تر از سه ماهه خود پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بارها جریان غدیر را برای مردم یادآور شد و تعجب خود را از آن جوّ ظلمانی اعلام فرمود. ائمه علیهم السلام نیز از هر فرصت مناسبی برای تبلیغ پیام غدیر استفاده کرده، آن را برای مردم بیان می کردند؛ تا آن جا که امام باقر علیه السلام متن کامل خطبه غدیر را برای مردم بازگو فرمود و امام رضا علیه السلام مناظراتی در این باره برقرار کرد. از سوی دیگر اصحاب ائمه علیهم السلام حاملان پیام غدیر بودند، و در حضور امامان علیهم السلام اقدام به حفظ و نشر غدیر می کردند.

سرفرازی غدیر در پی شهادت امام حسین علیه السلام

با شهادت امام حسین علیه السلام برای بار دوم آوازه غدیر تا دورترین نقاط دنیا رفت و مردم جهان سرفرازی غدیر را شاهد شدند. آن گاه همه به خوبی دریافتند که غدیر هنوز زنده است و هر روز زنده تر می شود. غدیر در انتظار نسل هایی است که چون جانان گمشده با آغوش باز آن را پذیرا خواهند شد و با پای دل در صحرای غدیر حضور می یابند و با صاحب غدیر بیعت می کنند.

ائمه علیهم السلام ، معنای حضور غدیر

تا روزی که امیرالمؤمنین علیه السلام در قید حیات بودند به عنوان کسی که در غدیر بر فراز دستان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم قرار گرفت. اینک شخصا در برابر دیدگان مردم است، معرّف عینی غدیر بودند و حضور آن حضرت به معنای حضور غدیر بود. پس از شهادت آن حضرت، ائمه علیهم السلام از یک سو صاحبان غدیر بودند که در غدیر برای ایشان نیز بیعت گرفته شده بود، و از سوی دیگر بعنوان مدافعان و حافظان غدیر در برابر دشمنان آن بودند. تبیین ها و استدلال ها و احتجاجات ائمه علیهم السلام ، سنگر غدیر را برای آینده ای که تا امروز چهارده قرن از آن گذشته، محکم می ساخت و دوستان غدیر را از اسرار عمیق آن آگاه می کرد.

غدیر در سینه ها

در طول قرن اول هجری که تدوین معارف اسلام ممنوعیت رسمی داشت و اگر هم کتابی نوشته می شد مخفیانه بود یا اگر نوشته ای مجوز پیدا می کرد درباره فرهنگ اهل بیت علیهم السلام نبود ـ در چنان جوّی بهترین کتاب برای غدیر ـ سینه های امین و حافظه های قوی افراد بود که به خوبی توانست این راه صد ساله را بپیماید و این ودیعه آل محمد علیهم السلام را در خود حفظ کند.

بیش از 120 نفر از صحابه و عده بسیاری از تابعین، واقعه غدیر را در محافل بیان می کردند و آن را به نسل های بعد از خود انتقال می دادند. به طوری که زید بن اَرْقَم و حُذَیْفَةِ بنِ یَمان متن کامل خطبه غدیر را که بیش از یک ساعت به طول می انجامید، حفظ و برای مردم بازگو می کرده اند.

غدیر، فراتر از زمان و مکان

گذر زمان غدیر را هر روز بسیار فراتر از آنچه به نظر دیگران می آمد پیش برد، و از آن سوی مرزهای اسلام نیز عاشقانی را به خود جذب کرد و کشتی نجاتی برای جویندگان صراط مستقیم در دریای متلاطم فتنه ها شد.

سندیت دائم غدیر

غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه ای که تا رحلت ایشان باقی بود نیز چند بار آن حضرت بوسیله غدیر اتمام حجت کردند و با این اقدامات سندیت دائم غدیر را برای آینده مسلمانان تثبیت فرمودند.

غدیر خم برای همه کافی است

عده ای نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آمدند و از آن حضرت نشانه ای طلب کردند. حضرت فرمود: آیا روز غدیر خم برای شما کافی نبود؟“.

معرفی عید غدیر به نسل های آینده

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درباره روز غدیر خم فرمود: «روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است که خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی طالب را برای امتم منصوب کنم … قسم به خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرد و بر همه خلایق برگزید، من علی را در زمین منصوب نکردم، مگر بعد از آن که خداوند او را در آسمان ها معرفی کرد و ولایت او را بر ملائکه واجب نمود».

ولایت الهی

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: اساس ولایت من ولایت الهی است، و عداوت با من برابر با دشمنی خداست. خداوند در آن روز این آیه را نازل کرد که «اَلْیَوْمُ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الاِسْلامَ دینا». پس ولایت من کمال دین و رضایت پروردگار تبارک و تعالی است. …

غدیر آزمایش الهی

هفت روز پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، بعد از آن که امیرالمؤمنین علیه السلام از جمع قرآن فراغت یافتند، از خانه بیرون آمده، به عنوان اولین اتمام حجت خود بوسیله غدیر در سخنان مفصلی خطاب به مردم فرمودند:

خداوند تعالی به واسطه من بندگانش را آزمایش فرمود … و مرا به وصایت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اختصاص داد و به خلافت او در امتش برگزید … پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به حجة الوداع رفت و سپس به غدیر خم آمد. در آن جا منبری برای او ساخته شد و بر فراز آن رفت و بازوی مرا گرفت و بلند کرد و در آن مجلس با صدای بلند فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهْ فَعَلِیٌّ مَوْلاهْ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ».

صاحب روز غدیر

امیرالمؤمنین علیه السلام در روزهای اول رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به مسجد آمد و در حضور مردم پس از حمد و ثنا و مطالبی دیگر، فرمود: «من صاحب روز غدیرم و درباره من سوره ای از قرآن نازل شده است. منم وصی بر رفتگان اهل بیتش؛ منم یادگار و باقی مانده او بر زندگان از امتش. تقوا پیشه کنید تا شما را ثابت قدم بدارد و نعمتش را بر شما تمام کند».

شاهدان غدیر در روزهای رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

در روزهای پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به مردم فرمود: قسم می دهم کسانی را که از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در روز غدیر خم شنیدند که فرمود: «مَن کُنْتُ مَوْلاهْ فَهذا عَلِیٌّ مَوْلاهْ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَانْصُرْ مَن نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ»، برخیزند و به آنچه شنیده اند شهادت دهند. دوازده نفر از اهل بدر برخاستند و به ماجرای غدیر شهادت دادند و سایر مردم هم در این باره مطالبی گفتند.

نام غدیر پس از چهارده سال

امیرالمؤمنین علیه السلام چهارده سال پس از غدیر روزی برای اتمام حجت فرمود: شما را به خدا قسم می دهم، آیا در بین شما غیر از من کسی هست که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در روز غدیر خم او را به امر خداوند منصوب کرده و فرموده باشد: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ»؟ همه گفتند: نه، کسی جز تو صاحب این فضیلت نیست. حضرت فرمود: آیا کسی غیر از من در بین شما هست که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در «جُحفه» کنار درختان غدیر خم به او فرموده باشد: «هر کس تو را اطاعت کند مرا اطاعت کرده و هر کس مرا اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است. و هر کس از تو سرپیچی کند مرا عصیان نموده و هر کس از من سرپیچی کند از خدای تعالی سرپیچی کرده است؟ همه گفتند: نه، کسی جز تو صاحب این مقام نیست.

غدیر در زمان عثمان

در زمان عثمان مجلس بزرگی در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم تشکیل شد که در آن بیش از دویست نفر از سرشناسان مهاجران و انصار حاضر بودند. این مجلس از صبح تا ظهر طول کشید و حاضران از امیرالمؤمنین علیه السلام درخواست کردند تا فضایل خود را بیان کند. حضرت شروع به ذکر مناقب خود کردند و داستان غدیر را به طور بسیار مفصل بیان فرمودند، که شاید اولین بار از زبان مبارک حضرت به این تفصیل آمده باشد. از جمله فرمودند:

خداوند به پیامبرش دستور داد تا اولیای امر را معرفی و ولایت را مانند نماز و زکات و روزه و حج تفسیر کند. این بود که در غدیر خم مرا منصوب و در خطابه ای فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ». در آنجا سلمان پرسید: ولایت او چگونه است؟ فرمود: ولایت او همچون ولایت من است. هر کس من نسبت به او صاحب اختیار بوده ام علی هم نسبت به او صاحب اختیار است، و خداوند عزوجل این آیه را نازل فرمود: «اَلیَوْم اَکمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُم الاِسلام دینا». پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم تکبیر گفت و فرمود: «اللّه اکبر، تمام نبوتم و کمال دین خدا، ولایت علی بعد از من است…»

همه جمعیت مسجد گفتند: آری به خدا قسم. این را شنیدیم و همان طور که گفتی حاضر بودیم.

غدیر در دوران پنج ساله حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام

در دوران پنج ساله حکومت ظاهری امیرالمؤمنین علیه السلام ، مجلس بزرگی در میدان اصلی کوفه تشکیل و حقیقت بزرگ غدیر برای عموم مردم تبیین شد. در زمان حضرت، غدیر رسما عید گرفته شد و سخنرانی مفصلی درباره عظمت این روز از سوی حضرت ایراد شد. امیرالمؤمنین علیه السلام در روزهای آخر عمر، نوشته ای آماده کردند که هر جمعه بر مردم خوانده شود و در آن به غدیر استدلال کردند، و در آن امیرالمؤمنین علیه السلام بعنوان بالاترین فضیلت خود، غدیر را مطرح کردند.

در جنگ جمل

در میدان جنگ جمل، هنگامی که لشکر از دو سو صف آرایی کرده بودند و هنوز جنگ آغاز نشده بود، امیرالمؤمنین علیه السلام قاصدی را سراغ طَلحِه فرستاد که ملاقاتی داشته باشند. طلحه آمد تا مقابل حضرت قرار گرفت. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: تو را به خدا قسم می دهم، آیا از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شنیدی که فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ»؟ طلحه گفت: آری. حضرت فرمود: پس چرا به جنگ من آمده ای؟ طلحه گفت: در خاطرم نبود. سپس طلحه به لشکر خود بازگشت و بدین صورت در جنگ جمل با یادآوری غدیر اتمام حجت شد.

در آغاز جنگ صفین

هنگامی که امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه برای جنگ صفین آماده می شد، ضمن خطابه ای که برای مردم ایراد کرد چنین فرمود: «تعجب از معاویة بن ابی سفیان است که در خلافت با من به نزاع برخاسته و امامت مرا انکار می کند. ای مهاجرین و انصار، آیا بر شما واجب نیست که مرا یاری کنید و آیا امر من بر شما واجب نیست؟ آیا نمی دانید که بیعت من بر حاضر و غایب شما لازم شده؟ پس چرا معاویه و اصحابش در بیعت من خلل وارد می کنند؟ … آیا سخن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را نشنیدید که در روز غدیر درباره ولایت و صاحب اختیاری من چه می فرمود؟».

در جنگ صفین بر فراز منبر

در جنگ صفین پس از این که چند نامه و پیام بین امیرالمؤمنین علیه السلام و معاویه رد و بدل شد، آن حضرت در میان لشکر خود در جمع مهاجران و انصار و با حضور فرستادگان معاویه برفراز منبر قرار گرفت و مناقب خود را بر شمرد و در هر کدام مردم را قسم داد و آنان اقرار کردند. از جمله فرمود: شما را به خدا قسم می دهم درباره قول خداوند: «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اَطیعُوا اللّه َ…» و آیه «اِنَّما وَلیُّکُم اللّه …» … که خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دستور داد به مردم بفهاند که این آیات درباره چه کسانی نازل شده و ولایت را برای آنان تفسیر کند …

آن حضرت هم مرا در غدیر خم منصوب کرد … و فرمود: «ای مردم، خداوند صاحب اختیار من، و من صاحب اختیار مؤمنین هستم و اختیارم بر مؤمنین از خودشان بیشتر است. «أَلا فَمَنْ کُنْتُ مَوْلاهْ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انصُرْ مَنْ نَصرَهُ وَ اخذُلْ مَن خَذَلَهُ» …

پس از این سخنانِ امیرالمؤمنین علیه السلام ، دوازده نفر از کسانی که از شرکت کنندگان در جنگ بدر بودند و در صفین همراه حضرت حضور داشتند برخاستند و به گفتار حضرت شهادت دادند. سپس هفتاد نفر از بقیه صحابه برخاستند و شهادت دادند. بعد از آن چهار نفر از اهل بدر برخاستند و تفصیل ماجرا و آنچه را در غدیر دیده بودند بازگو کردند.

غدیر، امتیاز خاص امیرالمؤمنین علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السلام در مجلسی امتیازات خاص خود را بیان کرده چنین فرمودند: «به خدا قسم، خداوند تبارک و تعالی نُه چیز به من عطا فرموده که جز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به احدی قبل از من نداده است» و از جمله فرمودند:

خداوند با ولایت من دین این امت را کامل و نعمت ها را بر آنان تمام کرد، و به اسلامشان خشنود شد؛ آن گاه که در یوم الولایة (روز غدیر) به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: یا محمد، به مردم خبر ده که امروز دینشان را کامل کردم و نعمتم را بر آنان تمام نمودم و اسلام را بعنوان دینشان پذیرفتم.

غدیر، بالاترین منقبت امیرالمؤمنین علیه السلام

مردی خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، بالاترین منقبت خود را از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بفرمایید. حضرت فرمود: منصوب کردن آن حضرت مرا در غدیر خم، که به امر خدای تبارک و تعالی ولایت را از جانب او برایم مقدر فرمود …

نبأ عظیم

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: من امیرالمؤمنین ام؛ من لسان صادقین ام؛ من وزیر مصطفایم. … من آن نعمت خدای تعالی هستم که به خلقش عنایت فرموده است. منم آن که خداوند تعالی در حق او فرموده: «اَلْیَومَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتمَمْتُ عَلَیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الاِسْلامَ دینا». پس هر کس مرا دوست بدارد مسلمان و مؤمن و دینش کامل است … من «نبأ عظیم»ای هستم که خداوند در روز غدیر خم دین را با او کامل کرد. منم آن که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درباره اش فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهْ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ». …

برادر پیامبر

…امیرالمؤمنین علیه السلام نگاهی به مردم کرد و فرمود: «من برادر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و وزیر اویم. شما خوب می دانید که من بر همه شما در ایمان به خداوند عزوجل و رسولش مقدم هستم … و شما خود دیدید که در روز غدیر خم چگونه به پا ایستاد و مرا کنار خود به پا داشت و دست مرا بلند کرد (و معرفی فرمود)».

غدیر هنگام صلح امام مجتبی علیه السلام با معاویه

یکی از مواردی که غدیر در عرصه اعتقادی مردم مطرح شد، در صلح امام حسن علیه السلام بود. آن حضرت در کوفه با حضور معاویه بر فراز منبر رفتند و پس از حمد و ثنای الهی مطالبی فرمودند که از جمله آنها این بود: «بنی اسرائیل هارون را رها کردند و تابع سامری شدند؛ در حالی که می دانستند او خلیفه موسی است. این امت نیز پدرم را رها کردند و با غیر او بیعت کردند، در حالی که خودشان دیدند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پدرم را در روز غدیر خم منصوب فرمود و به آنان دستور داد که حاضرانشان به غایبان خبر دهند.

گفتار امام حسین علیه السلام درباره غدیر

یک سال قبل از واقعه عاشورا، امام حسین علیه السلام در سفر حج در مِنی، با حضور هفت صد نفر اجتماع بزرگی در خیمه خود تشکیل دادند که دویست نفر آنان از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بودند.

سپس حضرت برای خطابه به پاخاستند و پس از حمد و ثنای الهی، از اقدامات معاویه بر ضد امیرالمؤمنین علیه السلام اظهار ناراحتی شدید کردند و سپس شروع به شمردن مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند. حضرت در همه موارد، مردم را بر درستی آنها قسم می دادند و همه اقرار می کردند؛ از جمله فرمودند: «شما را به خدا قسم می دهم، آیا می دانید که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در روز غدیر خم علی بن ابی طالب علیه السلام را منصوب و ولایت را برای او مقرّر کرد و فرمود: باید حاضران به غایبان خبر دهند؟» جمعیت حاضر گفتند: «آری، به خدا قسم».

پاسخ به کتمان کننده آیه غدیر

امام باقر علیه السلام برای مردم صحبت می کردند که مردی از اهل بصره به نام «اَعْشی» به پاخاست و عرض کرد: یابن رسول اللّه ، حسن بَصْری آیه «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ …» را می خوانَد و می گوید درباره مردی نازل شده و نام او را نمی گوید!

حضرت فرمود: او را چه شده است؟ خدا نمازش را قبول نکند. اگر می خواست، خبر می داد درباره چه کسی نازل شده است. جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد و عرض کرد: خداوند به شما امر می کند امتت را راهنمایی کنی که ولیّشان کیست و این آیه را نازل کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم هم قیام کرد و دست علی بن ابی طالب علیه السلام را گرفت و بلند کرد و فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلیٌ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انْصُر مَن نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ».

قدمگاه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در غدیر

امام صادق علیه السلام از مدینه به مکه می رفتند. در بین راه که به مسجد غدیر رسیدند، نگاهی به سمت چپ مسجد کردند و فرمودند: آن جا جای پای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم است، آن گاه که می فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَ والِ مَنْ والاهْ وَ عادِ مَنْ عاداه».

گفتار امام رضا علیه السلام درباره غدیر

در مسیر تبعید امام رضا علیه السلام به خراسان، زمینه های بسیار مناسبی برای تبیین معنای غدیر پیش آمد که از نمونه های بارز آن در روزهای اول ورود حضرت بود.

عبدالعزیز می گوید: در روزهای اول ورود حضرت به شهر مرو، در روز جمعه مردم در مسجد جامع شهر جمع شده بودند و درباره مسئله امامت، سخن می گفتند. من خدمت آقایم امام رضا علیه السلام رفتم و بحث های مسجد را به حضرت گزارش دادم. حضرت تبسمی کرد و فرمود:

این مردم نمی دانند و در آرایی که می گویند فریب خورده اند خداوند تبارک و تعالی پیامبرش را از این جهان نبُرد مگر بعد از آن که دین را برایش کامل فرمود. از یک سو قرآن را بر او نازل کرد … و از سوی دیگر در حجة الوداع که آخر عمر او بود، این آیه را فرستاد که، «اَلْیَوم اَکْمَلتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمْ الاِسْلام دینا». مسئله امامت کمال دین است. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از این جهان نرفت مگر آن که برای امتش معارف دینشان را روشن ساخت و راهشان را مشخص فرمود و آنان را به قول حق سپرد و برای آنان علی علیه السلام را عَلَم و امام منصوب، و هرچه امت بدان نیاز دارند بیان فرمود. هر کس گمان کند که خداوند دینش را کامل نفرموده، کتاب خدا را رد کرده و به آن کافر شده است. …