قصدداریم در مورد مزاج و اهمیت آن در طب سنتی ایران ،همچنین به معرفی برخی از مزاج ها در طب سنتی بپردازیم.
مزاج کیفیتی است که در نتیجه کنش و واکنش بین کیفیتهای متضاد عناصر چهارگانه (آب، آتش، هوا و خاک) به وجود می آید و در اصطلاح طبی، حالتی است در بدن که بیانگر بخشی از ویژگی های جسمی و روانی انسان و شکل دهنده خصوصیات بدنی و ذهنی فرد است.
مزاجهای مفرد شامل مزاج گرم، سرد، مرطوب و خشک هستند و مزاجهای مرکب که از ترکیب دو کیفیت حاصل می‌شوند شامل مزاج گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر و سرد و خشک هستند. مجموعا 8 نوع مزاج خارج از اعتدال داریم.
هر وقت می‌گوییم مزاج فردی گرم است، یعنی مزاج او گرم تر از اعتدال است و یا اگر بگوییم مزاجش سرد و خشک است یعنی مزاج او سردتر و خشک تر از اعتدال شده و همینطور در مورد سایر مزاجها.
خصوصیات مزاج گرم: برخی از ویژگی های افراد با مزاج گرم عبارتست از: احساس گرما هنگام لمس بدن، تاثیرپذیری بیشتر از گرما، سرخی یا زردی چهره، موهای سیاه، زبر و پرپشت، بزرگی قفسه صدری
عروق برجسته اندامها، بزرگی دست و پا، جثه درشت، نشاط و امید به زندگی بالا، چهره ظاهرا خشمگین، نیرومندی حواس پنجگانه و درک حسی سریعتر
خصوصیات مزاج سرد: احساس سرما هنگام لمس بدن ،تاثیر پذیری بیشتر از سرما، موهای کم پشت، روشن و نازک، سفیدی چهره، دست و پای ظریف، جثه ظریف، مواد دفعی کم رنگ و کم بو، مدت زیادتر خواب
خصوصیات مزاج مرطوب: احساس نرمی در لمس پوست، استعداد چاقی، موهای صاف و لخت، تاثیرپذیری بیشتر از رطوبت (مثل روغن مالی ) ، انعطاف پذیری در افکار و عملکرد، کاهش وضوح حواس پنجگانه، مواد دفعی بیشتر و خواب سنگین تر
خصوصیات مزاج خشک: احساس خشکی در لمس بدن، موهای مجعد، تاثیر پذیری بیشتر از خشکی، مواد دفعی کم، سرسختی، وضوح بیشتر حواس پنجگانه، خواب سبک و لاغری
گفتنی است هدف از بیان خصوصیات هرمزاج، شناخت ویژگی های فردی و عملکرد اعضا می باشد تا بتوان بر اساس آن، توصیه های متناسب هر مزاج را بیان کرد. در واقع از دیدگاه طب ایرانی، رعایت توصیه ها در هرمزاج، جهت حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری های مختلف است.